Numero: § 8

Postskribo al terminaro

Numero:

esperante La terminaro pri betono kaj betonistaj laboroj estis prilaborata en la tempo, kiam klare montriĝis, ke la Terminologia Esperanto-Centro de UEA (TEC) ne sukcesis fruktodone establiĝi kaj teorie kaj praktike stimuladi dezirindan disvolvon de la faka Esperanto. Unu el gvidaj personoj de iama TEC en la jaro 2000 formulis tezon, ke «terminologia laboro en la planlingvo ne eblas, ĉar ties lingvokomunumo estas tro malgranda, ĝi havas tro malmultajn fakulojn kaj preskaŭ ne la bezonatajn financajn rimedojn».

esperante Kun la eldiro ne eblas konsenti, ĉar koncernajn aktivecojn influas pli la scipovo, organiza kapablo kaj entuziasmo de individuoj ol grandeco de lingvokomunumo (loĝantoj de ŝtato, niakaze esperantistoj), nombro de koncernaj profesiuloj kaj disponebla monsumo.

esperante Semo por tiu ĉi terminaro formiĝis en la jaro 1992 kiel demonstra elmontro okaze de mia prelego en la terminologia konferenco kadre de la Universala Kongreso en Vieno, temo Individua kaj kolektiva laboroj pri terminaroj. La unuan version de la terminaro mi tutamplekse ellaboris komence de la jaro 2000 kaj tuj poste proprainiciate kolektis bonvolajn konstrufakulojn kaj formis teĥnikan komisionon por konduki la terminaron al necesa internacia nivelo, kiu ĉe esperanta terminaro estas nepra kondiĉo.

esperante Betono estas apud ligno, briko kaj ŝtalo grava tradicia konstrumaterialo, laŭ aspekto, celo kaj apliko ĝenerale konata al homa populacio. Ankaŭ pri ties konsisto, teĥnologio kaj proprecoj normala homo iom scias. Tamen, komuna leksiko de neniu lingvo kapablas eldiri pri betono ĉion necesan, teorio kaj praktiko de tiu ĉi materialo nuntempe bezonas ampleksan terminan aparaton, por ke fakuloj povu senĝene pri la betono trakti.

esperante La aŭtora kolektivo en la traktado plurfoje montris diferencajn starpunktojn, kiujn estis necese solvi per serĉado de por ĉiuj akcepteblaj rezultoj. Mia sperto el la pli ol dujara koresponda traktado estas, ke ni ĉiuj klopodis gardi la Fundamenton de Esperanto. Nomoj akceptitaj por la plejmulto de nocioj devenas el la oficiala leksiko de Esperanto kaj el la verkoj respektindaj, ekz. el la Plena Ilustrita Vortaro de Esperanto. Por kelkaj nocioj ni elpruntis formon komunuzan aŭ alifakan kaj atribuis al ĝi novan aldonan enhavon --- signifon --- por specifa bezono de nia fako. Tiaj estas ekzemple volumenaĵo (4), morteraĵo (17), aluvia ŝtonaro (18.3), frakcio (20), gruzo (23), granulo (32.1), jugeto (159), kroĉilo (160) kaj pluraj aliaj.

esperante Kelkajn oficialajn vortojn ni uzis kontraŭtradicie, sed ne kontraŭ enhava esenco de la vortoj kaj supozeble ankaŭ ne kontraŭ la Fundamento, jen la tipaj ekzemploj:

• binda drato (162). G. Waringhien en PIV difinis la verbon «bindi» sole por la ago bindi libron. Sed L. Zamenhof enhavon de la verbo difinis per alilingvaj ekvivalentoj, kiuj ampleksas ekzemple la bindadon de libroj, sed ne nur de libroj. La franca relier, la angla bind, la rusa perepletat' entenas signifon pli vastan. Ni certe uzis prave la radikon «bind» por nomi draton, per kiu armisto kunligas --- bindas --- unuopajn elementojn de ŝtalbetona armaturo.
• kupla elemento (164). Por la verbo kupli PIV montras 4 signifojn. La unua tekstas: «Funkciigi kune du similajn partojn de maŝino aŭ du maŝinojn, por unu sama komuna laboro». En la fako de betono ne temas pri du maŝinoj, sed pri du materialoj, kiujn oni kunigas tiel, ke la rezulta kunigaĵo (kuplaĵo) funkciu kiel unu fleksata elemento --- ekz. trabo. La suba materialo, en la kazo de fleksata elemento kun tirata zono, estas prefabrikita elemento ŝtalbetona aŭ ŝtala, la supra parto estas monolita (ŝtal)betono. Inter ambaŭ estas kontakta ebeno, kiu estas streĉata per tonda forto, la materialoj estas trudataj reciproke ŝoviĝi. Kontraŭ la ŝovo efikas la kuplaj ŝtalaj elementoj ankre fiksitaj en ambaŭ materialoj.
• truso (204). En PIV estas la vorto difinita tute malĝuste, simile iom parenca vorto latiso. Pri ambaŭ mi faris analizan studon kaj prezentis ĝin novembre 2000 en la praga Kolokvo Apliko de Esperanto en Scienco kaj Tekniko. Publikigita ĝi estis sub la titolo Terminiga procedo en Esperanto en la kolekto de referaĵoj el la kolokvo pere de la eldonejo KAVA-PECH sub la nomo Fakaj aplikoj de Esperanto kaj ankaŭ ĝi estis presita en la gazeto La Domo, 2001, n-ro 30.
• jungo (210). G. Waringhien en PIV difinis la verbon «jungi» sole por la ago jungi tirontan beston aŭ motorveturilon, krome li enmetis la ekzemplon «por efektivigi la planon, oni jungis ĉiujn fortojn de la lando». Diference de li L. Zamenhof difinis enhavon de la verbo pli vaste per la nacilinvaj ekvivalentoj: atteler / couple, harness (vb.) / spannen (z. B. Pferde) / zaprjagat' / zaprzęngać. En la fako de ŝtalbetono ni bezonas distingi kelkajn manierojn de kunligo, sen termina diferencigo ne eblas klare montri esencon de okaza mesaĝo. La verbo ligi estas la plej ĝenerala. Libere ligi unu konstruelementon al alia oni povas pere de junto (interspaco), negrave ĉu sen aŭ kun gluo, mortero k.s. Jungi signifas ligi meĥane, sen diferencigo ĉu fikse, ĉu artike. Enfiksi (vidu art. 213) signifas kunligi rigide. Ankoraŭ alia grado de kunligo estas kuplo (ekspliko supre).

esperante Kelkaj terminoj estas novaj nur kiel apartaj derivaĵoj, sed konsistas el bone travideblaj elementoj, en la fako ili supozeble povos esti sufiĉe elvokivaj. Ni tiel per netradicia formo deziris almenaŭ parte separi ilin disde la sfero komuna kun ties troa vasteco kaj elasteco de vortsignifoj. Al tiu ĉi grupo viciĝas ekzemple ligento (3) prestreĉi (62.2 prestreĉita betono), prefabriki (88 prefabrikita betono).

esperante En kelkaj kazoj ne estis eble trovi konvenan nomon por nocio de esperantistoj netuŝita, aŭ tuŝita nur en nesufiĉe alireblaj literaturaj fontoj. Jen konciza supervido de novismoj kun glosoj:

• gravelo (22) --- natura ŝtonaro kun frote ovaligitaj eĝoj, transportita per akvofluo (aluvia, ne nepre holocena). Tiel ĝin priskribas ankaŭ E. D. Krause en la vortaro Großes Wörterbuch Esperanto-Deutsch (1999) kaj aldonis, ke ĝi estas grava komponento de betono.
• ŝotro (24) --- natura ŝtonaro, nepre pistita, ĉar nur kiel tia ĝi povas esti uzata ankaŭ ĉe konstruo de ŝoseoj kaj fervojaj balastaj rel-kuŝejoj. La termino lanĉita de R. Eichholz envenis ankaŭ la vortaron de E. D. Krause (1999), kie ĝi estas difinita kiel «Gleis- u. Straßenbau Schotter m».
• ŝlako (30.1) --- produkto aperanta ĉe brula produktado kaj rafinado de metaloj. Verŝajne la novismon unuafoje aperigis R. Eichholz en la Esperanta Bildvortaro (1988) en la kunmetaĵoj ŝlak-aperturo, ŝlako-kanalo, ŝlako-kuvo kaj ŝlak-stango. E. D. Krause en 1999 envicigis ŝlakon en la vortaron Großes Wörterbuch Esperanto-Deutsch kiel ekvivalenton de la metalurgia «Schlacke», dum por «Ofen, Vulkan Schlacke» li uzis la tradician skorio.
• lomo (45) --- nesortimentita sedimento kun grajneco ĝis 2 mm, produkto de natura dispecetiĝo de rokaĵoj, nepre ne eblas ĝin konsideri kiel sinonimon de argilo, kiu ĉeestas en lomo nur parte (20--50%). Argilo estas nefirmigita silicia sedimentaĵo el grajnetoj kun diametro sub 0,002 mm, konsistigita plejparte per argilaj mineraloj kaolinito, ilito, montmorilonito k. a.
• finatoro (116) --- ŝosefara maŝino, kiu en Esperanto ĝis nun ne ricevis seriozan koncizan nomon. En la Esperanta Bildvortaro (R. Eichholz) ĝi havas neakcepteblan formon «cement-miksaĵ-verŝadoro». La aŭtoroj konsideris ankaŭ la nomon «finiŝmaŝino».
• konstrukto (198) --- funkcikapabla parto de konstruaĵo, kiu ne signifas strukturon de konstruaĵo, sed estas komparebla kun «konstrukci(aĵ)o». La diferencon inter ili oni povas konscii laŭ la devena verbo «konstrukcii», kiu en literaturfontoj estas difinita foje kiel projekte koncepti, skizi, foje kiel detale projekti kun la celo realigi. Rezulto de projekciado estas unue mensa kreaĵo, ankaŭ nerealigita rezulto. Konstrukto estas rezulto en la senco de produkto de mana kaj maŝina laboro. La unuan fojon uzis la vorton «konstrukto» R. Rossetti en la jaro 1980 kaj glosis ĝin kiel «hom-faritan strukturon».
• balko (199) --- konstruero superordigita al unuverga trabo, uzebla ankaŭ por la nocio de fleksata konstrustatika verga elemento, reduktita al unudimensia statika modelo. La terminon ni konsideras en la konstrufako kiel bezonatan. Ĝi aperis, verŝajne unuafoje, en mia artikolo Terminologia sistemigo kaj klasifiko de flekse streĉataj konstruelementoj, publikigita en Scienca Revuo, 1984, vol. 35, n-ro 2 kaj duafoje en La Domo, 1998, n-ro 18.

esperante La terminaro sume enhavas 344 nociojn kun atribuitaj terminoj.

esperante Tiun ĉi norman Terminaron de betono kaj de betonistaj laboroj la aŭtoroj disponigas al la esperantista publiko, precipe al konstrufakaj profesiuloj, por elprovi ĝin en la praktiko. Prikonsiderojn, ĉu negativajn, ĉu pozitivajn, rekomendojn, bonvolu direkti al la iniciatinto de la verko: Jan Werner, Dřínová 18, CZ 612 00 Brno, Ĉeĥio; werne@tiscali.cz. Post tiu ĉi proveldono oni povas atendi la definitivan eldonon, proksimime post 3 ĝis 5 jaroj.

esperante Brno, majon 2002

esperante Jan Werner