Verschenen in JEN nr. 154, blz. 12-14 (nov-dec 2001).
...dat is de gemiddelde snelheid waarmee talen in de komende honderd jaar uit zullen sterven. David Crystal schat namelijk dat ongeveer de helft van de bestaande talen (ca. 6000) in de 21ste eeuw zullen verdwijnen. Hij is een Britse taalkundige in dienst van de Universiteit van Wales. Hij komt regelmatig in de media en was in mei 2001 op de televisie bij het VPRO-programma Noorderlicht. Aan de hand van die uitzending, voorzien van mijn bescheiden kommentaar, schrijf ik twee artikelen in de JEN, waarvan hier het eerste artikel.
Crystal ziet wat het Engels met het Welsh doet: «Het Engels eet talen weg zoals de golven in de zee de kusten afkalven.» Is dat erg? «Er zijn altijd al talen verdwenen. Alleen is het de afgelopen 500 jaar erg snel gegaan, bijvoorbeeld door het kolonialisme van Engels- en Spaanstaligen, en de globalisering in de twintigste eeuw.» En in de 21ste eeuw zal de «verdwijnsnelheid» nog groter zijn. Hij betreurt dat. Maar als taalkundige weet hij ook dat talen opkomen, veranderen en verdwijnen.
In de media probeert hij de mensen duidelijk te maken dat talen veranderen, en dat veranderingen geen «verloedering» of «verval» betekenen, zoals mensen vaak daarover denken. Maar het verdwijnen van talen vindt hij echt erg: «Ik geloof in de fundamentele waarde van diversiteit, als een evolutionair principe. (...) De wereld is een mozaiek van in taal uitgedrukte visies. Zelfs als één taal verdwijnt, is dat verschrikkelijk.»
Zoals gezegd is het kolonialisme en de globalisering mede debet aan de verdwijning van talen. Voor de komende tijd is het de verdergaande globalisering, met een verder gebruik van het Engels als wereldtaal. Als mensen alles op het Engels zetten, omdat ze er een betere baan mee kunnen krijgen of er op een andere manier economisch beter mee worden, gaat er volgens Crystal veel verloren. Er dreigt dan een «intellectuele ramp voor de mensheid». De oplossing is voor hem het beheersen van meerdere talen. «Iemand die bijvoorbeeld Nederlands en Engels spreekt, is twee keer zo machtig als iemand die slechts één taal beheerst. Met twee talen tot je beschikking zijn er twee groepen waarin je je verstaanbaar kunt maken.» En tweetaligheid is niet zo raar: drie-vierde van de mensheid is al tweetalig. (Wellicht wonen de meeste eentaligen in de rijke landen.) Het gaat erom dat men een standaardtaal of lingua franca (!) voor de verstaanbaarheid op grotere schaal spreekt, en een lokale taal voor de uitdrukking van identiteit. Raar is dat hij (tenminste in de geraadpleegde bronnen) niet duidelijk maakt dat er een verschil is tussen een standaardtaal (bijv. het ABN) en een lingua franca (een internationale taal) is, en dat niet duidelijk is welke taal als lingua franca dienst moet doen in zijn ideale wereld.
In zijn geval (Engels en Welsh) is zijn standaardtaal vandaag de dag tegelijkertijd een lingua franca voor de gehele wereld! Je zou bijna denken dat hij het Engels als een natuurlijke internationale taal ziet, omdat hij ---waarschijnlijk met een zekere trots--- zegt dat het Engels «een van de grote talen van veranderingen» is. Het Engels blijkt een «stofzuiger» te zijn die met groot gemak woorden uit andere talen opneemt. Het Engels blijkt uit meer dan 350 talen woorden overgenomen te hebben. Bovendien is het Engels ontstaan uit een samensmelting van een aantal Germaanse talen, waarbij vervolgens nog flinke dosis Franse en Latijnse woorden is toegevoegd.
Dergelijke opmerkingen van Crystal lijken een beetje op argumenten ten gunste van het Esperanto: Esperanto-woorden komen uit verschillende talen en daarom is het Esperanto een echte internationale taal.
Wat zegt Crystal trouwens over het Esperanto? Gelukkig was dat makkelijk in de geraadpleegde bronnen te vinden. «Esperanto was een briljant idee. Het was de meest succesvolle van ongeveer een honderdtal talen die rond die tijd zijn ontworpen. En het wordt nog steeds behoorlijk veel gebruikt overal in de wereld. Maar het probleem is dat mensen met hun voeten stemmen ---of beter gezegd, met hun oren en monden. Het Engels heeft de positie verworven die het Esperanto opeiste, ondanks dat het Engels ingewikkelder is. Als ik de Taalgod was, had ik nooit Engels als de wereldtaal gekozen, al was het maar vanwege zijn spelling! Het is allemaal een kwestie van macht. Als mensen toegang tot de macht van een belangrijke taal willen hebben, zullen zij het leren, hoe ingewikkeld deze ook in elkaar zit.»
Crystal blijkt dus ook voor het Esperanto een realistische beschrijver van de werkelijkheid te zijn. Zijn oplossing tegen een «intellectuele ramp voor de mensheid» is behoorlijk simpel en een verdere nuancering heb ik niet gevonden. In de volgende JEN komt iets over een socioloog met een genuanceerdere analyse en oplossing.
Fabien van Mook
Bronnen:
http://www.eayrs.com/ELT/publications/IATEFL_Issues/Archives/Texts/149Crystal.html;
http://www.wordsmith.org/chat/dc.html.
© Fabien van Mook